SO‘Z URG‘USI VA SINGARMONIZM: RIVOJLANISH TARIXI, FUNKSIONAL O‘XSHASHLIKLARI VA FARQLARI
Ushbu maqolada turkiy tillarda so‘z urg‘usi va singarmonizmning rivojlanishi, ularning funksional o‘xshashliklari va farqlari tahlil qilingan. Turkiy tillardagi so‘z urg‘usi masalasi haqida turli olimlar o‘rtasida bahslar mavjud bo‘lib, maqola bu masalalarni ko‘rib chiqadi. So‘z urg‘usining mavjudligi, xususiyatlari, hamda uning singarmonizm bilan qanday aloqada bo‘lishi muhokama qilinadi. Singarmonizmning fonologik va morfologik tuzilishdagi o‘rni hamda uning aglutinativ tillarda qanday faoliyat ko‘rsatishi haqida chuqur tahlil berilgan. Maqola shuningdek, turkiy tillarda so‘z urg‘usi va singarmonizm o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir va bu hodisalarning nutqdagi funksiyalarini izohlaydi.
Jubanov X.K. Qozoq tili bo‘yicha tadqiqot. – Almaty: Nauka, 1966. – 361 b.
Kenesbaev S. Fonetika // Zamonaviy qozoq tili. Fonetika va morfologiya. – Almaty: AN KazSSR nashriyoti, 1962. – B. 14–118.
Turkpenbaev N.U. Zamonaviy rus va qozoq tillarining solishtiruvchi fonetikasi. – Almaty: Mektep, 1978. – 102 b.
Tursunov D.T. Rus va qozoq tillarining solishtiruvchi grammatikasi. Filologiya fakulteti talabalariga mo‘ljallangan darslik / Tursunov D., Xasanov B., Islyamov A. va boshqalar. – Almaty: Mektep, 1967. – 248 b.
Melioranskiy P.M. Qozoq-qirg‘iz tilining qisqacha grammatikasi. Ch. 1. Fonetika va etimologiya. – SPb., 1984. – 72 b.
Bogoroditskiy V.A. Kazan-tatar dialektidagi ildiz vokalizmi va uning o‘zgarishlari haqida // Tatarlikshunoslik ilmiy jamiyatining xabarnomasi. – Kazan, 1928. – №8. – B. 113.
Batmanov I.A. Qirg‘iz tilining shimoliy dialektlari. Shimoliy dialektlarni tasniflash bo‘yicha tajriba. Vyp. 1. – Frunze: Qirg‘izgosizdat, 1938. – 26 b.
Polivanov E.D. Sharqshunoslik va umumiy tilshunoslik bo‘yicha ishlar. – M.: Nauka, 1991. – 622 b.
Vladimirtsov B.Ya. Mo‘g‘ul yozma tili va xalkhas dialektining taqqoslamali grammatikasi. – L.: Leningrad Sharqshunoslik instituti nashriyoti, 1929. – 443 b.
Zinovyev V.N. Qozoq tilining ritmik-melodik tuzilishi haqida // Izvestiya AN KazSSR. Filologiya seriyasi. Vyp. 5. – Almaty, 1948.– №77. – B. 48–50.
Shcherbak A.M. Turk tillarini solishtiruvchi o‘rganishga kirish. – SPb., 1994. – 192 s.
Zinder L.P. Umumiy fonetika. O‘quv qo‘llanma. 2-nashr, qayta ishlangan va qo‘shimcha. – M.: Oliy maktab, 1979. – 312 s.
Aralbaev J., Junisbekov A. Qozoq tilida urg'u haqida // Izvestiya AN KazSSR. Ser.filol. – Almaty, 1968. – №6. – B. 63–69.
Nurmuhamedov A. Turkman tilida so‘z urg‘usi bormi? – Ha. // Turk fonetikasi-90: I Birlashgan konf. (26-28 noyabr): Maqolalar tezislar. – Almaty, 1990. – B. 98–107.
Kenesbaev S. Fonetika // Zamonaviy qozoq tili. Fonetika va morfologiya. – Almaty: AN KazSSR nashriyoti, 1962. – B. 14–118.
Isayev S., Nurkina G. Qozoq va rus tillarining solishtiruvchi tipologiyasi. O‘quv qo‘llanma. – Almaty: Sanat, 1996. – 272 s.
Vinogradov V.A. Singarmonizm va so‘z fonologiyasi // Turkologik tadqiqotlar. Ilmiy ishlar to‘plami. – Frunze: Ilim, 1970. – B. 106–115.
Trofimov M.I. Urg‘u muammolari va uyg‘ur vokalizmi: Avtoreferat dis. …doktorlik filol. fanlari. – Almaty, 1992. – 44 s.
Abuov J. Singarmoniyalarning nutqni qabul qilish asoslari (nazariy va eksperimental-fonetika tadqiqoti): Avtoreferat dis. …doktorlik filol. fanlari. – Almaty, 1998. – 52 s.
Serebrennikov B.A. Agglyutinativ tuzilishning barqarorligining sabablari haqida // Tilshunoslik masalalari. – 1963. – №1. – B. 46–55.
Shleykher A. Indoevropalik tillarning shimoliy-sharqiy bo‘limining doistorik qisqacha sharhi. – SPb., 1865.
Boduén de Kurtené I.A. Rezya tilining fonetikasiga oid tajriba. – Varshava, SPb., 1875.
Radlov V.V. Turkcha lahjalarning lug‘atiga oid tajriba T. 1-4. [Elektron resurs]. – SPb., 1882. – Kirish: altaica.ru/v-turks.php.
Xusainov K.Sh. Radlov va qozoq tili. – Almaty: Nauka, 1981. – 171 s.
Polivanov E.D. O‘zbek dialektologiyasi va o‘zbek adabiy tili (O‘zbek til qurilishining hozirgi holati). – Toshkent: O‘zSSR Gosizdat, 1933a. – 45 s.
Baskakov N.A. Tarixiy-tipologik fonologiya turk tillari. – M.: Nauka, 1988. – 208 s.
Cherkasskiy M.A. Turk vokalizmi va singarmonizm. – M.: Nauka, 1965. – 142 s.
Trubetskoy N.S. Fonologiyaning asoslari. – M.: Tashqi adabiyot nashriyoti, 1960. – 372 s.
Reformatskiy A.A. Fonologik birliklar ierarxiyasi va singarmonizm hodisalari // Fonologiya tadqiqotlari. Ilmiy ishlar to‘plami. – M.: Nauka, 1966. – B. 184–199.
Vinogradov V.A. Prosodik darajada tenglik va kompensatsiya haqida // Fonologik to‘plam: Universitetlararo konferensiya materiallari. Vyp. II. – Donetsk, 1968. – B. 14–16.
Junisbekov A. Singarmonizm qozoq tilida. – Almaty: Naqoa, 1980. – 78 s.
Jusupov M. Foneimografiya A. Baytursinova va singarmonizm fonologiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 1995. – 176 s. 33. Jusupova U. Rus va praslavyan tilini o‘rganish tarixi fonema, guruhfonema, sillabema masalasi // Xorijiy filologiya: til, adabiyot, ta’lim. – 2017. – T. 2. – №. 1 (62). – B. 79-85.
.jpg)
1.png)
