XITOY VA OʻZBEK TILLARI MURAKKAB SINTAKTIK QURILMALARIDA POLIPREDIKATIVLIK HODISASI

Abstract

Predikativlik hodisasi tilshunoslik fanida ko‘p yillardan beri talqin etib kelinmoqda. Biroq, shunday bo‘lishiga qaramay, bu sohada aytilayotgan fikrlar mushtarak emas. Grammatikaga oid ishlarning ko‘pchiligida predikativlik deganda, kesimlilik tushuniladi va shu bois mazkur hodisa faqat gap doirasida vujudga kelishi ta'kidlanadi. So'nggi o'n yilliklarda olimlar polipredikativ jumlalarga ko'proq e'tibor berishdi. "Polipredikativ gap" atamasi nazariy ishlarda ham, o'quv amaliyotida ham o'z o'rnini topdi.Polipredikativ konstruksiya oddiy gapning shakliy va semantik tashkil etilishiga ega bo‘lgan, lekin kommunikativ birlikning asosiy xususiyati – semantik to‘liqlikka ega bo‘lmagan predikativ birliklardan iborat. Murakkab jumla umuman olganda shunday xususiyatga ega bo'lib, uni alohida gap vazifasini bajaradigan sodda gapga yaqinlashtiradi. Yozma nutqda murakkab gap oddiy gap kabi “qo‘shni” gaplardan nuqta , so‘roq yoki undov belgilari bilan ajratiladi, bu esa uning alohida kommunikativ birlik ekanligini bildiradi. Og'zaki nutqda murakkab gapning kommunikativ to'liqligi intonatsiya orqali uzatiladi [Beloshapkova, 1991, 811-812].Polipredikativ gap - shakli jihatidan sodda gaplarga o‘xshash, lekin ma’nosi, qurilishi va intonatsiyasi jihatidan bir butunlikni tashkil etuvchi bir necha bo‘laklardan tashkil topgan murakkab gap. Polipredikativ gapning tuzilishi xilma-xildir.