NAFS TUSHUNCHASINING GENETIK BELGILARI VA EVOLYUTSION KO‘RINISHLARI

  • Baxtiyor ABSATTOROV University of business and science universiteti dotsenti
Keywords: Nafs, genetika, evolyutsiya, inson xulq-atvori, shaxs xususiyatlari, axloqiy agentlik, genetik markerlar, empatiya, agressiya, altruizm, falsafa, madaniy talqinlar, biologik asoslar, irsiyat, axloqiy asoslar, evolyutsion bosimlar, jamoaviy inson evolyutsiyasi, ma’naviy rivojlanish, fanlararo yondashuv, fan va ma’naviyat

Abstract

 Ushbu maqolada turli falsafiy va diniy kontekstlarda ko‘pincha "men" yoki "jon" deb tarjima qilinadigan "nafs" tushunchasining genetik
belgilari va evolyutsion ko‘rinishlari o‘rtasidagi murakkab munosabatlar, turli falsafiy va diniy kontekstlarda ko‘pincha “men” yoki
“jon” deb tarjima qilinadigan “nafs” tushunchasining genetik belgilari va evolyutsion ko‘rinishlari o‘rtasidagi murakkab munosabatlar
o‘rganiladi. Maqola inson mayillarining individual xulq-atvorga, shaxs xususiyatlariga va axloqiy qaror qabul qilishga qanday ta’sir
qilishini o‘rganish orqali biologik evolyutsiya va ma’naviy rivojlanish o‘rtasidagi bo‘shliqni to‘ldirishga qaratilgan. Nafsning tarixiyfalsafiy
asoslari, uning turli madaniyatlar va davrlar kesimida talqinlari bayon etilgan. Keyinchalik u shaxs va axloqiy asoslarning
shakllanishida irsiyatning rolini ta’kidlaydigan genetik tadqiqotlarga asoslanib, inson xulq-atvorining biologik asoslarini o‘rganadi.
Genetika, psixologiya va falsafaning tushunchalarini birlashtirib, bu ish nafs tushunchasining individual xulq-atvorda ham, insonning
jamoaviy evolyutsiyasida ham qanday namoyon bo‘lishini har tomonlama tushunishni ta’minlashga qaratilgan

References

Ўзбек тилининг изоҳли луғати. – Тошкент.: 2007; Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 3-жилд. – Б.26.
2. Calverley E.E. Nafs. In: The Encyclopaedia of Islam. Leiden: E. J. Brill, 1993. Vol. 7, pp. 880-883.
3. Крачковский И. Ю. (ред.). Коран. 2-е изд. М.: Наука, ГРВЛ; 1986.
4. Крачковский И. Ю. (ред.). Коран. 2-е изд. М.: Наука, ГРВЛ; 1986.
5. Абдулазиз Мансур. Қуръони Карим маъноларининг таржима ва тафсири. 4-қайта нашр. –Тошкент.: “Шарқ” НМАК, 2012.
6. Нафс тарбияси: диний–маърифий нашр / Ҳаким Термизий. Таржимон Й.Эшбек. Тошкент.: “Янги аср авлоди”, 2024. – Б. 6-7.
7. Наврўзова Г. Ҳожа Баҳоуддин Нақшбанд ҳаёти ва маънавий мероси. – Тошкент.: “Фан”, 2021. – Б. 127.
8. Javad Nurbakhsh. The Psychology of Sufism (Del Wa Nafs). – London, 1992. –P. 3.
9. Абдулазиз Мансур. Қуръони Карим маъноларининг таржима ва тафсири. 4-қайта нашр. –Тошкент.: “Шарқ” НМАК, 2012.
10. Ўзбек тилида «юрак» ва «қалб» сўзлари маънодлш ҳисобланса-да, «юрак» деганда кўпроқ инсоннинг тана аъзоси, «қалб» деганда эса инсоннинг руҳий ёки маънавий дунёси ҳамда ички ҳис-туйғулар маркази тушунилади. Лекин араб тилида «қалб» сўзи ҳар иккала маънода ҳам ишлатилади. Ал-Ҳаким ат-Термизий эса «Адаб ан-нафс» асарида инсоннинг тана аъзоси сифатида «қалб» ва инсоннинг руҳий ёки маънавий дунёси ҳамда ҳис-туйғулари маркази сифатида «фуад» сўзларидаги маъноларида фарқланган.
11. Чалисова Н. Ю. «Сила моя от голода, а слабость - от сытости»: житие Сахла Тустари. // Журнал Школы актуальных гуманитарных исследований. 2016; 2: – С. 258.
12. Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Али ал-Ҳаким ат-Термизий “Адаб ан-нафс”. Таржимон ва изоҳлар муаллифи. Комилжон Рахимов. – Тошкент.: “Ношир”, 2015 – Б. 98.
O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz FALSAFA 1/1 2025
- 32 -
13. Нафс тарбияси: диний–маърифий нашр / Ҳаким Термизий. Таржимон Й.Эшбек. Тошкент.: “Янги аср авлоди”, 2024. – Б. 8.
14. Павлов И.В. Двадцатилетний опыт объективного изучения высшей нервной деятельности (поведения) животных – условные рефлексы. (Статьи, доклады, лекции, речи). – 1949. – С.303.
15. Малых С.Б. Генетика поведения: количественный анализ психологических и психофизиологических признаков в онтогенезе. – М., 2005. – С.232.
16. Крючкова М.В. Способность к адаптации в зависимости от темперамента // Международный студенческий научный вестник. – 2016. – № 5-1.
17. Juebin Huang. Обзор функций долей головного мозга. Department of Neurology, University of Mississippi Medical Center. 2023.
Published
2025-03-11
How to Cite
Baxtiyor ABSATTOROV. (2025). NAFS TUSHUNCHASINING GENETIK BELGILARI VA EVOLYUTSION KO‘RINISHLARI. News of the NUUz, 1(1.1), 29-32. https://doi.org/10.69617/nuuz.v1i1.1.6134